Lucía LÓPEZ MARCO

Nas últimas tres décadas, o sector lácteo experimentou un intenso proceso de axuste e transformación como resposta ás políticas da Unión Europea, primeiro coa chegada das cotas e agora coa súa eliminación. O resultado foi a desaparición de multitude de ganderías familiares, un incremento do tamaño e intensificación das explotacións de gando vacún e a adopción de novas fórmulas societarias. Como podemos abordar esta situación dende a soberanía alimentaria? Somerxémonos neste tema para empezar o debate entendéndoo en toda a súa complexidade.


santona 2

Muxidura intensiva. Foto: Lucía López

ordeño intensivo

Vacas pastando en Santoña. Foto: Lucía López

 

LAS COTAS LÁCTEAS E O MERCADO INTERNACIONAL

Ata o pasado 1 de Abril, a Unión Europea establecía un límite máximo de litros de leite de vaca que cada Estado membro podía producir. O sistema de cotas comezou o 1 de Xaneiro de 1986, aínda que a súa implantación en España levouse a cabo uns anos máis tarde e supuxo a desaparición de miles de explotacións de gando vacún, dado que, aínda que o consumo en España roldaba os 9 millóns de toneladas, tiña asignado un volume de produción de só 4,5 millóns de toneladas, polo que, poderíamos dicir que se “obrigou” a España a importar a metade dos lácteos que consumía. O sistema de cotas levou a que as ganderías que querían medrar, mercaran ou alugaran cota doutras ganderías.

A xustificación para eliminar as cotas por parte da UE foi a previsión de que a demanda de lácteos a nivel mundial medraría a un ritmo do 2%, e as cotas converteríanse nun obstáculo para o aumento das producións en Europa. Sen embargo, estas expectativas vírense truncadas ó empezar a producir China o seu propio leite, o que fai difícil predicir as súas futuras importacións, e coa decisión de Rusia de deixar de consumir leite europeo con motivo do conflito con Ucraína. Esta situación supuxo unha baixada de prezos na orixe non só en Europa, senón tamén noutras zonas produtoras como EE.UU., Nova Zelandia ou América Latina, que conlevou unha baixada do prezo do produto final para o consumidor en boa parte do mundo. No Estado Español esta caída do prezo final foi mínima en comparación coa baixada de prezos na orixe, xa que o prezo nos establecementos de venta acumula unha caída anual do 4,6%, mentres que na orixe o descenso é do 16,9%.

Outro elemento central para entender a situación do sector no noso territorio é a distribución das ganancias. Mentres que en países como Canadá a produción quédase cun 54% da marxe de beneficio, aquí as ganancias repárteas a distribución (que percibe entre un 60% e un 90%) e a industria. De forma que, finalmente, quen produciu leite non obtén ningunha parte de dita marxe, é máis, a miúdo non se cobren nin os custos de produción.

A diferencia fundamental entre un modelo e outro radica na forma de tomar as decisións en cada Estado. No caso de Canadá, hai dous instrumentos esenciais. A Comisión de Produtos Lácteos do Canadá, é unha estrutura central cuxo obxectivo é “ofrecer ós produtores eficientes de leite e nata a posibilidade de obter unha remuneración equitativa polo seu traballo e as súas inversións e garantir ós consumidores de produtos lácteos unha oferta ininterrompida, suficiente e de calidade”. Para isto, existe en cada provincia unha Xunta de Negociación de venta de leite composta polas ganderías e o goberno, cuxa competencia é “a apertura e administración dos continxentes, a mancomunación dos ingresos obtidos, a fixación de prezos e o mantemento dos rexistros de produtores”.

Estas Xuntas, onde a industria e a distribución teñen voz pero non voto, asegúranse de cubrir os custos de produción, polo que non son necesarias as axudas económicas. Por outro lado, procúrase que o leite sexa consumido na provincia de orixe, polo que é máis fácil que a produción se adapte á demanda e non haxa que buscar saída a un exceso de leite. Tamén é importante sinalar que así se impulsa a economía da rexión e que, ó distribuírse en circuítos curtos de comercialización non só diminúen os gastos por transporte, senón que tamén pode ofrecerse leite pasteurizado, de maior calidade que o UHT, que é o máis consumido no Estado español.

Mentres que en Canadá se aborda a regulación láctea con instrumentos estruturais, descentralizados e coa participación central do sector produtivo, no Estado español seguimos funcionando a base de acordos puntuais segundo cada situación. O pasado 23 de Setembro firmouse no Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente un acordo lácteo que non foi apoiado polas dúas organizacións agrarias maioritarias, COAG e UPA, que representan ó 70% das ganderías, pero si pola industria e a distribución. Este acordo non inclúe un prezo mínimo sobre o leite que garanta cubrir os custos de produción, estimados entre 34 e 38 céntimos por litro de leite (de feito, o pasado mes de Outubro, o prezo medio estatal do litro de leite era de 0,309 €, polo que non se alcanzan os custos de produción). Froito dese acordo lácteo preséntase un paquete de axudas de 20 millóns de euros, publicadas o 28 de Setembro no BOE, destinadas a aquelas ganderías que reciban menos de 0,285 € por cada litro. Tendo en conta que son a industria e a distribución quen fixan os prezos, en realidade a axuda é para estas, que compran a prezos por debaixo do custo, e non para as ganderías.

A INDUSTRIA E A DISTRIBUCIÓN VERSUS O MUNDO RURAL

Así atopámonos que, nos últimos 30 anos, o sector lácteo español cambiou radicalmente, pasando de ter capacidade para producir todo o leite que consumía a ter que importar a metade dos lácteos, desaparecendo desta forma multitude de explotacións de gando vacún familiares. Ademais, paradoxicamente, a decisión actual de eliminar as cotas para que non haxa límites de produción supón un novo impulso ás granxas intensivas, que maioritariamente buscan instalarse en zonas cerealistas para ter mellor acceso ós pensos cos que alimentan ós seus animais.

Se a industria, pola súa parte, buscando a maximización dos beneficios, tende a centralizar aínda máis as súas compras nestas zonas de concentración de grandes explotacións de gando vacún, para que van a recollela en pequenas ganderías das zonas tradicionalmente produtoras?

Por outro lado, a actividade gandeira tradicional estivo sempre diversificada – combinábase a produción leiteira coa horta familiar e outras actividades- mentres que nos últimos anos moitas explotacións de gando vacún tecnificáronse, aumentando e intensificando a produción a costa de elevadas inversións en instalacións, maquinaria e cota. O resultado é unha especialización produtiva, converténdose a produción leiteira na súa única fonte de ingresos. Entón, agora que só viven das vacas, que poden facer se xa non é viable?

O feito de que se este favorecendo unha gandería non ligada á terra e se este acabando cun modelo tradicional a base de pasto, implica non só deixar de producir leite a menor custo, senón tamén de maior calidade, pois o leite de vacas alimentadas con pastos e forraxes ten maior contido de ácidos graxos non saturados, que son máis beneficiosos para a saúde, e máis antioxidantes. É dicir, é un leite moito máis saudable, característica que demanda o mercado, e máis sostible dende o punto de vista económico, social e medio ambiental. Isto é especialmente importante se temos en conta que dende o ano 2000 o consumo de leite líquido en España diminuíu un 30%, principalmente en beneficio dos leites vexetais, que son presentados e percibidos como máis sas.

Por outro lado, a flora e a calidade do pasto varían segundo a época do ano, o que da a posibilidade de ofrecer unha alta variedade de produtos transformados, principalmente queixo, dunha gran calidade tanto organoléptica como nutricional. Na medida que gaña terreo a gandería intensiva, os pastos, as praderías, e a paisaxe tal e como a coñecemos, irá desaparecendo, perdéndose con el a flora e a fauna locais e deixando de ser un atractivo turístico.

Un dos compromisos recollidos no acordo lácteo é a “promoción do consumo de lácteos españois”. Parece unha definición confusa e insuficiente pois, como vimos, o que teremos no mercado é máis leite producida de forma intensiva a base de penso en boa parte composto de soia transxénica, de orixe nada español. Se realmente se quere incentivar o consumo e a economía local, non se debería apostar por aquelas explotacións de gando vacún familiares que non só producen leite de maior calidade, senón que tamén coidan a paisaxe e fixan poboación no esquecido medio rural? Non debería primarse que a industria pague un prezo que cubra os custos de produción, dignificando esta actividade, fronte a dar axudas polo baixo prezo que industria e distribución impoñen? Non será que o que queren promover son as ventas e os ingresos da última parte da cadea enganando á poboación consumidora? Porque non pensamos en políticas parecidas ás de Canadá onde a parte produtora está no centro das decisións?

Por se todo isto fora pouco, a aprobación do Acordo Transatlántico para o Comercio e a Inversión entre os EE.UU. e a Unión Europea (TTIP), serán as grandes granxas de Oregón, con máis de 60.000 vacas alimentadas con pensos transxénicos e estimuladas con hormonas de crecemento, as que gañarían o pulso á nosa produción.

Analizar como se está abordando o sector lácteo en Europa é un anticipo de como se irán abordando o resto de sectores agrarios. A tendencia é globalizar cada vez máis o mercado do leite, impulsando unha gandería con cada vez menos benestar animal, baseada en materias primas kilométricas e con man de obra barata, en lugar de apostar por unha produción local, sostible e que fixe poboación nas zonas rurais.

PASADO, PRESENTE E... FUTURO?

A gandería tradicional é unha das actividades que máis poboación fixa no medio rural, pero tal e como está o panorama, quen vai querer incorporarse? Se temos en conta a falta de servizos, o illamento ó que se somete o mundo rural e as dificultades para iniciar actividade no sector primario, é normal que a día de hoxe só o 5% das persoas activas na agricultura e a gandería teña menos de 35anos, e que un 33% sexa maior de 65. Só un 3,5% de quen perciben a PAC teñen menos de 35 anos.

O futuro da gandería pasa por seguir aproveitando os recursos do entorno para conseguir non só produtos de máxima calidade, senón tamén a conservación dunha paisaxe ancestral que leva séculos vivindo en harmonía grazas á gandería extensiva. A clave é integrar un bo modelo produtivo a pequena escala, diversificado e incorporar a transformación artesanal coa venta en circuítos curtos. A pesar de que as administracións antepoñen outros intereses á sostibilidade ecolóxica e económica do noso medio rural, o certo é que a cidadanía cada vez está máis concienciada cunha serie de valores relacionados co benestar animal, o medio ambiente e a calidade dos alimentos que consume.

Hai que ser consciente de que se chegamos ata aquí, é en boa medida pola forza da gran industria e a súa influencia sobre as nosas administracións. Como contrarrestamos este poder? As mobilizacións que estes meses se convocaron por toda Europa amosan que unha articulación do sector produtivo é fundamental, si, pero tamén o é o acercamento deste á cidadanía para gañar a súa complicidade. Sen dúbida, é un tema que nos afecta independentemente de estar no campo ou na cidade.

Lucía López Marco
Veterinaria

Utilizamos cookies para mejorar tu experiencia al navegar por la web.

Si continúas navegando, aceptas su uso. Saber más

Acepto
El sitio web de la revista Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas (www.soberaniaalimentaria.info) utiliza cookies para mejorar la experiencia de los usuarios, facilitando la navegación por nuestra web. Estamos haciendo todo lo posible por facilitar el uso de dichas cookies, así como su gestión y control al utilizar nuestros servicios.

¿Qué son las cookies?

Las cookies son pequeños archivos de texto que se almacenan en el dispositivo del usuario de Internet al visitar una página web. Es el operador del sitio web el que determina qué tipo de información contiene dicha cookie y cuál es su propósito, pudiendo además ser utilizada por el servidor web cada vez que visite dicha web. Se utilizan las cookies para ahorrar tiempo y hacer la experiencia de navegación web mucho más eficiente. No obstante, pueden ser usadas con varios propósitos diferentes que van desde recordar la información de inicio de sesión o lo que contiene un pedido de compra.

¿Cómo utiliza Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas las cookies?

Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas tan solo utilizará las cookies que nos dejes utilizar. Tan solo leeremos o escribiremos cookies acerca de tus preferencias. Aquellas que hayan sido instaladas antes de modificar la configuración permanecerán en tu ordenador y podrás borrarlas haciendo uso de las opciones de configuración de tu navegador. Podrás encontrar más información al respecto más adelante.

1. Cookies propias

Se trata de cookies técnicas que recogen información sobre cómo utiliza el sitio web (por ejemplo, las páginas que visitas o si se produce algún error) y que también ayudan a Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas a la localización y solución de problemas del sitio web. Las cookies técnicas son imprescindibles y estrictamente necesarias para el correcto funcionamiento de un portal web y la utilización de las diferentes opciones y servicios que ofrece. Por ejemplo, las que sirven para el mantenimiento de la sesión, la gestión del tiempo de respuesta, rendimiento o validación de opciones.

Toda la información recogida en las mismas es totalmente anónima y nos ayuda a entender cómo funciona nuestro sitio, realizando las mejoras oportunas para facilitar su navegación.

Dichas cookies permitirán:

  • Que navegues por el sitio.
  • Que www.soberaniaalimentaria.info recompile información sobre cómo utilizas la página web, para así entender la usabilidad del sitio, y ayudarnos a implementar las mejoras necesarias. Estas cookies no recogerán ninguna información sobre ti que pueda ser usada con fines publicitarios, o información acerca de tus preferencias (tales como sus datos de usuario) más allá de esa visita en particular.
Si tienes dudas o quieres hacernos alguna pregunta respecto de las cookies que utilizamos, puedes remitirnos tu consulta al correo electrónico info@soberaniaalimentaria.info

2. Cookies de terceros

Existe una serie de proveedores que establecen las cookies con el fin de proporcionar determinados servicios. Podrás utilizar las herramientas de estos para restringir el uso de estas cookies. La siguiente lista muestra las cookies que se establecen en la página web www.soberaniaalimentaria.info por parte de terceros, los fines para los que se utilizan y los enlaces a páginas web donde se puede encontrar más información sobre las cookies:

·       Cookies analíticas:

Las cookies de Google Analytics se utilizan con el fin de analizar y medir cómo los visitantes usan este sitio web. La información sirve para elaborar informes que permiten mejorar este sitio. Estas cookies recopilan información en forma anónima, incluyendo el número de visitantes al sitio, cómo han llegado al mismo y las páginas que visitó mientras navegaba en nuestro sitio web.

http://www.google.com/intl/es/policies/privacy        

·       Cookies técnicas:

AddThis es una empresa tecnológica que permite a los sitios web y a sus usuarios compartir fácilmente el contenido con los demás, a través de iconos de intercambio y de los destinos de bookmarking social. Las cookies AddThis se utilizan con el fin de habilitar el contenido para ser compartido. AddThis también se utiliza para recopilar información sobre cómo se comparte contenido del sitio web. Las cookies ayudan a identificar de forma única a un usuario (aunque no de forma personal, sino en cuanto a dirección) para no repetir tareas dentro de un periodo de tiempo especificado.

http://www.addthis.com/privacy

Disqus es un servicio gratuito que permite añadir comentarios a diferentes elementos de este sitio web. Disqus guarda en cookies tu identificación anterior en este sitio web o en otro para que no sea necesario iniciar sesión cada vez que utilices el mismo navegador.

https://help.disqus.com/customer/portal/articles/466259-privacy-policy

Cómo desactivar las cookies

Para cumplir con la legislación vigente, tenemos que pedir tu permiso para gestionar cookies. En el caso de seguir navegando por nuestro sitio web sin denegar su autorización implica que aceptas su uso.

Ten en cuenta que si rechazas o borras las cookies de navegación algunas características de las páginas no estarán operativas y cada vez que vayas a navegar por nuestra web tendremos que solicitarte de nuevo tu autorización para el uso de cookies.

Puedes modificar la configuración de tu acceso a la página web. Debes saber que es posible eliminar las cookies o impedir que se registre esta información en tu equipo en cualquier momento mediante la modificación de los parámetros de configuración de tu navegador:

Configuración de cookies de Internet Explorer

Configuración de cookies de Firefox

Configuración de cookies de Google Chrome

Configuración de cookies de Safari

Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas no es titular ni patrocina los enlaces indicados anteriormente, por lo que no asume responsabilidad alguna sobre su contenido ni sobre su actualización.

El usuario puede revocar su consentimiento para el uso de cookies en su navegador a través de los siguientes enlaces:

Addthis: http://www.addthis.com/privacy/opt-out

Google Analytics: https://tools.google.com/dlpage/gaoptout?hl=None

Google, Twitter, Facebook y Disqus: A través de los ajustes de cada navegador más arriba indicados para la desactivación o eliminación de cookies.